Το πολύπαθο χωροταξικό σχέδιο για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας – Κύρια σημεία διαφωνίας

Του Υπάτιου Μωυσιάδη

Θα πρέπει κάποτε στην χώρα μας να μάθουμε ότι δεν χρειάζεται να ανακαλύπτουμε ξανά τον τροχό για θέματα που άλλες, πιο ώριμες αγορές του εξωτερικού έχουν ήδη επιλύσει. Χώρες όπως η Γερμανία και η Ισπανία, με πολλά GW ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ήδη σε λειτουργία,  εφαρμόζουν πλέον καλές πρακτικές που απορρέουν από τα λάθη και την πολύχρονη εμπειρία τους στον χώρο.

Μεγάλη παραφιλολογία και λαϊκισμός έχει ανθίσει γύρω από την χωροθέτηση των ΑΠΕ. Τις περισσότερες φορές με επιχειρηματολογία αστοιχείωτη.

Αν και το τελικό σχέδιο-πρόταση δεν έχει γίνει ακόμη γνωστό από τους αρμόδιους φορείς και ούτε έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, έχουν διαρρεύσει στοιχεία του και ήδη ο ειδικός τύπος έχει δημοσιεύσει σχετικά άρθρα.

Παρακάτω παραθέτουμε τα κύρια σημεία στα οποία εντοπίζουμε ζητήματα.

Γη υψηλής παραγωγικότητας – Ποιος ο λόγος περιορισμού των έργων στο 1MW; Πριν 5 χρόνια χρειαζόταν περισσότερο από 20 στρέμματα για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκού πάρκου 1MW ενώ τώρα απαιτούνται μόλις 10 στρέμματα. Παράλληλα, με την ρύθμιση αυτή, έχουμε περιπτώσεις όπου πραγματοποιείται μεγάλος αριθμός έργων μικρότερων του 1MW στην ίδια περιοχή, καταλήγοντας στην χρήση μεγαλύτερων εκτάσεων γης για λιγότερα MW. Επομένως και οι επενδυτές δεν αξιοποιούν τις εκτάσεις που νοικιάζουν στο έπακρο, αλλά και οι καλλιεργήσιμες (ή μη) εκτάσεις που έχουν χαρακτηριστεί ως γη υψηλής παραγωγικότητας δεσμεύονται για την ανάπτυξη έργων μικρότερων του ενός MW. Πολλές δε είναι οι περιπτώσεις στις οποίες ένα αγροτεμάχιο που δεν καλλιεργείται λόγω ακαταλληλότητας του εδάφους μπορεί να χαρακτηριστεί ως γη υψηλής παραγωγικότητας γιατί προέρχεται – για παράδειγμα – από αναδασμό. 

Αναγνωρίζουμε φυσικά την ανάγκη για την προστασία της εγχώριας αγροτικής παραγωγής και τη σημασίας της για την χώρα μας. Αυτό που δυστυχώς αγνοούμε και δεν έχει ακόμα θεσμοθετηθεί είναι η έννοια των αγροτοφωτοβολταϊκών.  Δεν θα έπρεπε να λάβουμε  σοβαρά υπόψη τις καλές πρακτικές που ήδη εφαρμόζονται με επιτυχία στο εξωτερικό; Αφού με την χρήση αγροτοφωτοβολταϊκών  μπορούμε να έχουμε και παραγωγή τροφής αλλά και παραγωγή ενέργειας μεγιστοποιώντας την χρήση και την αποδοτικότητα της γης μέχρι και 186% (εικόνα 1), γιατί λοιπόν τα αγροτοφωτοβολταϊκά να μην έχουν διαφορετική αντιμετώπιση σε σχέση με τα συμβατικά συστήματα; Εξάλλου, τα οφέλη αυτών των συστημάτων είναι πολλαπλά, αφού προστατεύουν τις καλλιέργειες από ακραία καιρικά φαινόμενα ενώ παράλληλα μειώνουν την χρήση νερού που απαιτείται. 

Το ίδιο ισχύει και για τις εκτάσεις που είναι χαρακτηρισμένοι βοσκότοποι. Η παραγωγή ενέργειας και η κτηνοτροφία δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως ανταγωνιστικές δραστηριότητες – όπως συμβαίνει σήμερα. Είναι στην πραγματικότητα συμπληρωματικές: Τα πρόβατα βόσκουν ανενόχλητα εντός του περιφραγμένου πάρκου και κάτω από την σκιά των πάνελ στον μεσημεριανό ήλιο , οι κτηνοτρόφοι βόσκουν με ασφάλεια το κοπάδι τους και οι εταιρείες που έχουν αναλάβει την συντήρηση των φωτοβολταϊκών έργων διαχειρίζονται τη βλάστησή τους χωρίς να χρησιμοποιούν χλοοκοπτικές μηχανές και ζιζανιοκτόνα. Επίσης η συνεργασία με μελισσοκόμους για την παραγωγή μελιών από κυψέλες εντός των πάρκων έχει αντίστοιχα πολύ θετικά αποτελέσματα.

Τέλος τα Φ/Β, με την χρήση καλών πρακτικών, ενισχύουν  την βιοποικιλότητα και συνδράμουν στην αγρανάπαυση. 

Πλωτά Φ/Β – Μία ακόμη καλή πρακτική στην Ευρώπη, με μεγάλα περιβαλλοντικά οφέλη. Τόσο σε τεχνητές όσο και σε φυσικές λίμνες ή δεξαμενές, η εγκατάσταση πλωτών Φ/Β βοηθά τόσο το περιβάλλον όσο και τους παραγωγούς ρεύματος. Η σκιά των πάνελ μπορεί να συμβάλει στη μείωση της παρουσίας άλγης και της εξάτμισης του νερού, γεγονός που βοηθά στην προστασία των υδάτινων πόρων ενώ παράλληλα προσφέρει προστασία και στους πληθυσμούς των ψριών. Βάσει των τελευταίων πληροφοριών το νέο χωροταξικό προσανατολίζεται στην απαγόρευση εγκατάστασης πλωτών συστημάτων σε φυσικές λίμνες. Εάν εισαχθεί, η διάταξη αυτή θα είναι αβάσιμη, δεδομένου ότι δεν λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε λίμνης και τα πλεονεκτήματα της εγκατάστασης πλωτών φωτοβολταϊκών συστημάτων. Για παράδειγμα η λίμνη Κερκίνη, παρόλο που είναι τεχνητή, ανήκει στους 10 Υγροτόπους Διεθvoύς Σημασίας της Ελλάδας, επομένως θα μπορούσε να κριθεί πιο ακατάλληλη σε σχέση με μια ανεκμετάλλευτη φυσική λίμνη στα όρια της αποξήρανσης. Μπορεί να καθοριστεί ένα ανώτατο όριο κάλυψης της εκάστοτε λίμνης το οποίο και θα βοηθά την λίμνη αλλά και θα επιτρέπει την εγκατάσταση πλωτών συστημάτων σε χωρομετρημένη επιφάνεια που δεν θα εμποδίζει τις μέχρι τώρα δραστηριότητες κατοίκων και τουριστών. Πρόταση μας είναι ένα ποσοστό του 4%. 

Εκτός των άλλων αν υιοθετηθεί η κατασκευή πλωτών φωτοβολταϊκών μόνο σε τεχνητές λίμνες τότε μιλάμε για πριμοδότηση του μονοπωλίου της ΔΕΗ αφού η ΔΕΗ διαθέτει τα δικαιώματα χρήσης για ηλεκτροπαραγωγή μέσω των τεχνητών λιμνών στην χώρα μας. Επομένως, έχοντας έννομο συμφέρον, η ΔΕΗ θα μπορούσε να μπλοκάρει δυνητικά την διαδικασία αδειοδότησης πλωτών φωτοβολταϊκών συστημάτων στις λίμνες αυτές. 

Γη υψηλής παραγωγικότητας για συστήματα αποθήκευσης ενέργειας – Όταν μιλάμε για επίγεια συστήματα τότε στην συντριπτική τους πλειοψηφία αναφερόμαστε σε συστήματα μπαταριών σε κοντέινερ. Τα συστήματα αυτά  λοιπόν ακόμη και για πολύ  μεγάλα έργα της τάξης των 200MW – 800MWh απαιτούν ελάχιστες παρεμβάσεις και δεν καταλαμβάνουν χώρο μεγαλύτερο των 50 στρεμμάτων, ανάλογο με ένα φωτοβολταϊκό σταθμό μόλις 4MWΠρος τι λοιπόν η αγωνία του υπουργείου να οριοθετήσει τον χώρο; Θα προτείναμε την θέσπιση ειδικών προδιαγραφών εγκατάστασης κυρίως όσον αφορά την πυροπροστασία. Αλλά αυτό δεν έχει σχέση με την χωροθέτηση.

Οπτική όχληση – ένα υποκειμενικό κριτήριο στην διακριτική ευχέρεια των αρμόδιων υπαλλήλων. Η χώρα μας, έχει τεράστιο πολιτισμικό πλούτο και χιλιάδες αρχαιολογικούς χώρους σκορπισμένους σε κάθε γωνιά, από την Ορεστιάδα μέχρι την Κρήτη. Επομένως η προστασία και η συντήρηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς είναι ύψιστης σημασίας. Παρόλα αυτά δεν συνάδει με τη λογική  ένας χώρος πιθανού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος όπου δεν υπάρχει πλάνο για εκκίνηση ανασκαφών αλλά και ούτε  σχέδια ανάδειξης σε επισκέπτες να αποτελεί εμπόδιο εγκατάστασης έργων ΑΠΕ σε γειτονικές περιοχές τα οποία μάλιστα τηρούν τις κατάλληλες αποστάσεις αλλά και παίρνουν μέτρα κάλυψης μέσω δενδροφύτευσης. Εξάλλου, φαίνεται να αγνοούμε το γεγονός ότι οι ΑΠΕ δεν αποτελούν μόνιμες εγκαταστάσεις αλλά έχουν συγκεκριμένο κύκλο ζωής, της τάξης των 30-40 ετών. Άρα ναι στην αποτροπή οπτικής όχλησης από σημαντικά μνημεία αλλά εκεί που πράγματι μπορεί να στοιχειοθετηθεί. 

Περιοχές NATURA – καλή πρακτική είναι η αποφυγή ανάπτυξης και εγκατάστασης έργων σε περιοχές NATURA 2000 και σε χαρακτηρισμένες περιοχές ως τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλους τόσο για λόγους περιβαλλοντικής ευαισθησίας όσο και για λόγους ESG  (κριτήρια Περιβαλλοντικής, Κοινωνικής και Εταιρικής Διακυβέρνησης)Γνώμη μας είναι η ο περεταίρω καθορισμός των όρων για επιτρεπόμενη ανάπτυξη, με αυστηρά περιβαλλοντικά κριτήρια  και την περιφρούρηση / παρακολούθηση της εφαρμογής αυτών από τις υπηρεσίες των Περιφερειών. 

Περιοχές «άνευ δρόμων» – Τέλος όσον αφορά την εξαίρεση περιοχών «άνευ δρόμων», εδώ θα χρειαστεί επιπλέον διευκρίνηση. Γιατί σε περιοχές όπου μέχρι τώρα δεν υπήρχε η ανάγκη πρόσβασης και δεν υπήρχαν δρόμοι να μην διαμορφωθούν νέοι; Ειδικότερα όταν νέοι δρόμοι μπορούν να δώσουν λύσεις και σε περιβαλλοντικές καταστροφές στις υπηρεσίες πολιτικής προστασίας. Δεν θα πρέπει λοιπόν να προβούμε  σε κάθετες απαγορεύσεις αλλά σε εξέτασή του κάθε αιτήματος ξεχωριστά.

Κλείνοντας θα πρέπει γίνει αντιληπτό ότι οι συνεχείς αλλαγές είτε όσον αφορά την πρόσβαση στο δίκτυο είτε τις επικείμενες τροποποιήσεις στο χωροταξικό ή την περιβαλλοντική νομοθεσία, δημιουργούν μεγάλη ανησυχία και νευρικότητα στους επενδυτές. Αν θέλουμε την άμεση διαφοροποίηση του παραγωγικού μοντέλου Ενέργειας και την απεξάρτηση από το φυσικό αέριο με την παράλληλη προσέλκυση ξένων κεφαλαίων θα πρέπει να δημιουργήσουμε σταθερά πλαίσια λειτουργίας της αγοράς και συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού.